ORDONNANTIE VOOR DE GHESELLEN VANDE PLANTIJNSCHE DRVCKERIIE, TOT HET TOESIEN VAN VIER ENDE LICHT. a M te verhoeden allen ongheval, 't welck door onachtfaemheyde GE, van het gaedeflaen van vier ende licht foude konnen overkomen; NS ende-om foo veel als het NA is, alle perijckelen van \j-brandt te-ontgaen , Soo is gheftatueert ende bevolen, dat voort- “aen punêtuelijck onderhouden fullen worden de naer volghende & poinéten ende artijckelen, sj Ten eerften. Alle de ghefellen inde Plantijnfche drucke- {trije werckende, te weten ,Correêteurs, Druckers, Letter-fetters, Letter-gieters ende Vergaerders, fullen ghehouden zijn, als fy des avondts uyt ‘hun werck fcheyden, hunne keeren forghvuldelijck uyt te doen, met een domp-horenken daer op te ftellen. IL. Jem en (allen de (elve niet vermoghen-hunne keerffen te (nutten met hunne han- den , noch het (nutfel teghen den vloer oft elders te worpen, oftte laeten vallen ; maer fullen de.keerfflen met eenen fautter moeten nutten , ende wel letten dat her (hucfel inden fhucter wel uytghebluft zy. Ende als den (nutter vol fnucfel fal wefen, fullen den felven inde (chouwe moeten uyrkuychen, ende het fnutfel inden heert laeten vallen, fonder het felve elders op den vloer te moghen worpen oft {torten. III. Item en fullen de Druckers oft Setters „aen het vier gaende om hun te warmen, oft elders voor een wijle tijdes blijvende,niet vermoghen hunne keerffen aen haer werck- placc(e te laeten ftaen branden , maer fallen ghehouden zijn de (elve foo langh uyt te doen met den domp-horen. _ IV. Item en (ullen gheene Letter-fettersby hunne kaffen „’tzy inde druckerije, ’tzy inde letter-kamer , vermoghen eenighe particuliere vier-teylen oft vier-ketels te ghe- bruycken: maer willende hunne handen warmen , fullen het felve moeten doen aen de gbemeyne fchouwe, oft aen de ghemeyne ftove die inde druckerije gheftockt wordt. V. Item gheene Letrer-{etters en fullen vermoghen eenighe vormen oft andere din- ghen te ftellen in oft ontrent het gat vande ftove inde letter-camer. „VL Item niemandt en (al vermoghen eenighe berders, papieren, oft andere dierghe- lijcke dinghen re (tellen oft legghen boven de ftove, noch oock teghen de felve. V IL Îrem en fullen voortaen de inck-tonnen ende vernis-potten niet meer moghen gheftelt worden neffens de fchouwe inde druckerije : maer fullen de felve ghefer worden inde kilte daer roe ghemaeckt. VIIL Item en fal inde (chouwe inde druckerije gheen hout meer moghen aenghe- booi worden naer den half ure acht des avondts ; noch oock inde ftove naer den half ure feven. IX, Item fullen alle de ghefellen moeten uyt hun werck fcheyden voor den neghen SE des avondes; (oo dat ten neghen uren de poorte vanden huyf(e ghefloten magh wor- en. X. Trem, als noodrfaeckelijck hout uyt den kelder fal moeten ghehaele worden , (al ‘het felve moeten ghefchieden by daghe, (oo (eer het moghelijck is. Ende als het niet en fal konnen gheexcufeert worden van met licht inden kelder te gaen om hour op te haelen, fal moeten ghefchieden met eene gheflorene lanterne, ende niet een alleen, „maer (ullen met hun twee moeten zijn;ende al de lanterne verre moeten ghehouden worden van daer het hour gheraft light: ende in het uyrgaen uyt den kelder , fullen wel „moeten toefien, oft daer nerghens gheene gheynfters vande keerffe ghevloghen en zijn, oft inden‘kelder blijven ligghen. XL. Irem falmen alle noenen ende avonden den overfchot van het hout, foo in de fchouweals in de ftove , moeten draghen in eene ghefepareerde plaet{e van de fchouwe oft ftove, fonder dat daer ontrent eenigh.hout fäl vermoghen te blijven ftaen : dat oock ghefchieden fal,foo dick wils als de gaften altemael (ullen uytgaen, ’t zy met eene berech- tinghe, begracffeniffe, oft elders anders. XIL Item alfmen inde druckerije inde fchouweoft ftove het vier fal ontfteken, fal men moeten goede toeficht nemen ‚dar in het brenghen van vier inde druckerije , oft van het (elvete draghen op de correfterije , oft naer den kelder om her forneys te onfte- ken, gheen gheynfters oft ghevoncken kolen op den wegh en vallen, oft blijven ligghen. XIII Item en fal voortaen gheen hout vermoghen ghetaft te worden inde eerfte druckers kelders, ’tzy ontrent.de trappen ‚oft inden kelder daer neffens : maer fal allen het hout, foo voor de druckerije, correâterije , als voor de looghe, moeten ghetaft wor- den inde andere voordere kelders gaende nae de ftraete vande Vrydaghs-merckt. XIV. Item fullen-de twee ghefellen „die des noenens oft des avondes de laectte inde druckerije {ullen zijn, ghehouden wefen des noenens toeficht op het vier vande fchouwe ende ftove te nemen, oft gheen kolen oft brandende houters ghevallen en zijn; ende des avondts boven dien de ftove wel toe te {luyten ‚ende het vier inde fchouwe wel op te rekenen, ende de clock daer op te ferten , om te verhoeden, dat gheene karten, honden oft andere beeften in her vier oft affchen en komen te ligghen. XV. Item fullen de felve twee ghefellen , des avonds laetft inde druckerije blij ven- de, oock ghehouden zijn voor hun vertreck, inde.druckerije, letterscamer , ende kelder van her forneys, fonder licht eens overende weder te gaen, om te fien oft daer ievers eenigh verborghen vier foude moghen zijn. XVI. Itemfal in het forneys inden kelder het vier moeten uytghedaen worden door den ghefel , die her laecfte fijne vorme fal komen te wafichen : ende en fal nae den acht uren des avondts in het felve forneys gheen vier meer vermoghen gheftockt te worden. XV IL Item den dienaer oft anderen perfoon vanden huyfe, die den laft fal hebben van daghelijcks de poorte vanden huyfe in her nacht-flor te {luyten , {al ghehouden zijn, als hy de poorte in het nacht-flot ghefloten (al hebben, inde druckerje, lerter- kamer, vergaerderije, correêterije ‚ende druckers-kelder, fonder licht (oft ten minften met eene ghefloten lanterne ) de ronde te doen, om te ien oft alles wel uyrghedaen is. XVIIL Item en fullen gheene druckers vermoghen hunne wolle by her vier te kaeren oft te teefen ; maer fullen het felve ieder by hunne per(fe moeten doen : noch en fal oock niemandt van allen de ghefellen vermoghen op het vier eenighen harinck oft andere (pijlen te braeden. XIX. Item en (al niet toeghelaeten worden dat eenighe vremdelinghen inde druc- kerije oft op de correêterije by-her vier langhen cijdr fullen komen Gcten , hun daer by blijven warmen , oft langhen tijdt te verblijven : noch oock dat eenighe vrouwen, ’tzy herbergiers vrouwen oft Se ghefellen vrouwen, oock by den vier haer (ullen houden,ott uyt de (chouwe oft ftove vier in hunne kerels vermoghen mede te draghen. XX. Item opde Sondaghen ende Heyligh-daghen, oft andere daghen, als de druc- kerije ledigh (al zijn, en fal niemandt vande ghefellen, die hunne hoopen komen netten oft keeren ‚noch oock niemandt vande domeftique, vermoghen inde druckerije, cor= reêterije ‚oft inden kelder eenigh vier aen te ftoken. Ende als de druckers nier en (ul- len konnen excuferen van op Sondaghen , Heyligh-daghen , oft andere ledighe daghen hunne hoopen te moeten komen netten oft keeren, (ullen her (elve moeten komen doen Rt morghens tuffchen den feven ende neghen uren , ende op gheene andere tijden van en dagh. X XT Item de Correâeurs op de correâerije, ende de Letter-gieters op de lettergie- terije, (ullen ghehouden zijn voor haer verrreck hunne keerffen forghvuldelijck met een domp-horenken uyt te doen ‚ende het wier oft affchen inde fchouwe op te reke= nen , ende met eene klock te bedecken. XXIL Item en fal voortaen het houdt op de correfterije niet vermoghen neffens de fchouwe bloodt te blijven ftaen : maer fal het felve in eenen houdt-back, daer toe te ftellen, ghefloten moeten worden. Oack en fullen op de gieterije gheene fteen-kolen ouerigh moghen blijven ligghen , oft fullen in eenen back, daer toe te ftellen , gheflo- ten moeten worden. XXIII. Item de Vergaerders fullen ghehouden zijn, foo feer als het moghelijck is, hunne hoopen op de folders by daghe op ende af te hanghen , ende niet by avonden, als het anders doenlijck is : ende het felve oock te obferveren in het af-haelen vande hoopen, om op de vergaerderije te brenghen, oft vande vergaerderije op de folders te draghen. Ende als't nier wel enkan gheexcufeert worden van by avonden mer licht op de folders te moeten gaen; en fal het f&lve niet moghen ghefchieden als met eene toe- gheflotene lanverne ;ende dat niet eenen alleen, maer alvijde met hun twee. Ende alf- dan in het-laetfte af-komen vande folders, fal den eenen van hun twee fonder licht over ende weder de folders de ronde doen, om te fien oft alles wel is. XXIV. Item alsde Vergaerders (ullen moeten vier-teylen ghebruycken, fullen die eerft op de plaec{e moeten te voncken ftellen, ende wel laeten door-voncken, eer die op de vergaerderije {ullen vermoghen te brenghen : alwaer die foo (al moeten gheftelt worden, dat daer gheen Tet van onghevalte vreefenen {oude zijn. Ende als de vergaerders vande vergaerderije gaen,{onder iemandt daer op te blijven (voor hoe weyni- ghen tijde het oock foude moghen wefen) fullen ghehouden zijn de vier-teyle buyrende vergaerderije te fecren; ende dar niet aen oft ontrent de kool-tonne,tmaer verre van daer. XX V. Item den inhoudt vanden voorgaenden artijckel wordt oock bevolen pun- &uelijck te onderhouden aen de dienaers oft andere perfoonen van het comptoir , als aldaer oock vier-teylen ghebruyckt worden. XXVI. Item en fal oock niemandt in het pack-huys vande witte papieren, * zy om de hoopen te maecken , oft anderflints, eenighe vier-teylen, oft vier-kerels vermoghen te RER XV LL. Item als de Vergaerders de affchens uyr de fchouwe vande druckerije ende correêterije,oftuyc de (tove oft forneys,beneden inden kelder draghen,fullen wel moeten toefien, dat daer geen ghevonckte kolen in en blijven,als fy die inden afch-back ftorten. XXVIII Item de affchens die de Vergaerders uyt den looghe vergaederen, fullen moeten gheleyt worden inden achterften kelder naeft aen de ftraete vande Vrijdaghs- merck ; ende en fullen niet langher moghen blijven ligghen oft vergaedert worden als ten uyterften dry maenden , maer al{dan weghghevoert moeten worden : ghelijck oock van gelijcken de vuyligheydt die de felve Vergaerders wekelijcks uyt de druckerije , lec- ter-kamer ende andere plaet{en by een vergaederen: uyt welcke vuyligheyde fy ghehou- den fullen zijn de papieren die fy daer in vinden, appaert in eenen fack te doen ; ende de ghegoten letteren , daer in bevonden, inde letrer-kamer by de oude ftoffe te doen. XIX. Item fullen de Vergaerders niet vermoghen de hoopen op de folders hert ne- ven de pijpen vande fchouwen te fetten , maer foo verre van daer , darmen lichtelijck tot den vloer vanden folder fal konnen fien oft daer eenighe fcheuringhen oft gaten inde fchouwen fouden moghen zijn , waer door eenigh perijckel (oude konnen ontftaen van eenighe gheynfters daer door te komen. XXX. Item by foo verre iemandrt vande ghefellen quame ghewaer te worden, dar beneden oft boven inde pijpen vande fchouwen , oft oock elders eenighe fcheuringhen oft gaters bevonden wierden, waer door perijckel (oude konnen ontftaen ; fullen ghe- houden zijn aen den Meefter her felve te laeten weten, oft door iemanden te kennen te doen gheven, om by tijde daer in voorfien te worden, X XXI. Irem fullen de fchouwen inde druckerije ende op de correêterije tweemael ’sjaers ghevaeght moeten worden, eens ontrent Bamiffe , ende eens corts nae Kerfmiffe: ende de fchouwen van het forneys ende vande letter-gieterije fullen viermael jaerlijcks ghevaeght moeten worden; te weten, ontrent Bamifle, korts nae Kerfmiffe , korts nac Paeffchen, ende ontrent S. lanfmiffe. X XXII. leem fullen de branc-fpuyte ende draegh-tonnen tweemael 'sjaers ghe- proeft moeten worden , oft daer iet aen quaeme te mancqueren , om het felve by tijde te laeten remedieren : ende dat eens ontrent Bamiffe, ende eens nae Paeffchen. Oock fullen tot den felven eynde de brandt-eemers eens ’sjaers gheproeft worden ontrent Bamiffe. X XXIII Item op dat niemandt vande ghefellen ignorantie foude pretenderen van den inhoudt van defe Ordonnantie, ende van het ghene hy ghehouden is te obferveren; foo fal aen een ieder ghefelle een ghedruckt exemplar van dete Ordonnantie ghegheven worden : ende bovendien fal inde druckerije een exemplar daer van aengheplackt moe- ten zijn. Ende op dar alle de voorfeyde poinéten ende artijckelen te beter ende met meerdere forghvuldigheydt onderhouden moghen worden , foo 1s gheordonneert „dar ieder ghe- felle, oft dienaer vanden huyfe, die teghen eenighe vande felve voorfeyde artijckelen fal komen te delinqueren , voor ieder reyfe fal verbeuren fes {tuyvers voor breucke, ten profijte vande ghemeyne buffe vande ghefellen vande Plantijnfche druckerije. Au- choriferende den Prince ende Procureurs vande ghefellen der felver druckerije,de delin- quanten daertoe inde breucke te flaen, ende de pene te doen beraelen. Referverende den Meefter ’ fijnwaerts hét vermeerderen, verminderen oft veranderen van defe Or- donnantie, foo het by tijde foude moghen goet ghevonden worden. Aldus gherefolveert ende gheordonneertin Antwerpen inden huyfe vande Plantijn- fche Druckerije den xx1v. September M.DC. LXX11.