me Mer

toch gevraagd worden wanneer zij er op de andere drukkerij een
betaald hadden (L, art. 78).

Wanneer een gezel de drukkerij wilde verlaten, moest hij
den meester minstens twee weken te voren verwittigen.

Wanneer de meester van zijn kant de diensten van een gezel

wilde opzeggen, had hij daartoe het recht, doch moest ook twee
weken op voorhand verwittigen.

In het geval een gezel «alle behoorlicke zeden te buyten
ging», ongehoorzaam was en de bestaande ordonnantiën over-
trad, dan kon de meester hem terstond « wt synen huyse dryven »,
een ander in zijn plaats stellen en bovendien van het geld van den
« wederspannighen », dat hij in handen had, een som afhouden
tot verhaling van de geleden schade.

Het onderzoek van de ordonnantiën leert ook allerlei belang-
wekkende bijzonderheden betreffende het aantal werkuren, waar-

toe de gezellen zich verbonden, en de verdeeling van die uren
over den dag.

De drukkers moesten 's morgens tusschen vijf en zes uur
op het werk komen en zich zoo weten te schikken, dat zij om zes
uur aan den arbeid waren (A, art. 12). De « premier » van elke
pers moest, tusschen 1 Mei en 1 September, om vijf uren in de
werkplaats zijn «omme alles met ghestadicheyt toe te rusten »
(C, art. 6). De andere werklieden hadden tijd tot 6 uur om het
werk te beginnen (Id. id.). Tusschen 1 October en 1 Mei mocht
de « premier » om 6 uur komen.

In een ordonnantie van 1715 (Il, art. 13) wordt uitdrukkelijk
gezegd, dat de zetters en de drukkers niet vóór 6 uur op het werk
mogen zijn. Dit besluit werd genomen : «op dat iemant devotie
hebbende om misse te hooren, het selve ghevoegelyck soude
komen volbrenghen ».

De werklieden mochten 's middags om 12 uur naar huis
keeren, doch om 1 uur moesten zij terug zijn. (l, art. 13).

Van 1 April tot einde September mochten zij werken zoo-
lang zij het konden doen zonder licht, doch niet na 8 uren. Van
1 Oktober tot einde Maart mochten zij 's avonds met licht wer-
ken tot 8 uren (I, art. 13).

Dit maakt dus voor de meesten een werkdag van 13, voor
enkelen zelfs van 14 uren. |

dek

TE